Czym jest ETF
ETF (Exchange Traded Fund) to nowoczesny rodzaj funduszu inwestycyjnego, notowanego na giełdzie papierów wartościowych podobnie jak akcje spółek publicznych. Łączy on cechy tradycyjnych funduszy inwestycyjnych – takich jak dywersyfikacja portfela, niskie koszty i wspólne zarządzanie aktywami – z płynnością i elastycznością charakterystyczną dla akcji.
ETF-y mogą obejmować szeroką gamę aktywów: akcje, obligacje, surowce, waluty czy rynki wschodzące, umożliwiając inwestorom dostęp do wielu segmentów rynku za pomocą jednego instrumentu. Najczęściej są pasywnie zarządzane, co oznacza odwzorowywanie wyników wybranego indeksu rynkowego. Prawnie są one konstruowane jako fundusze inwestycyjne i zabezpieczone papierami wartościowymi z portfela.
Wartość aktywów netto (NAV) jednej jednostki jest obliczana jako całkowita wartość aktywów netto funduszu podzielona przez liczbę wyemitowanych udziałów. Jednak w przeciwieństwie do tradycyjnych funduszy inwestycyjnych, ETF-y są notowane i aktywnie handlowane w ciągu całego dnia sesyjnego na dużych giełdach, a ich ceny zmieniają się w czasie rzeczywistym w zależności od popytu i podaży.
Najważniejsze cechy ETF
- Dywersyfikacja – kupując jeden ETF, zyskujesz ekspozycję na cały portfel aktywów, np. setki spółek z indeksu S&P 500, co zmniejsza ryzyko inwestycyjne.
- Handel w czasie rzeczywistym – ETF-y można kupować i sprzedawać na giełdzie przez cały dzień sesyjny po zmieniającej się cenie rynkowej, podobnie jak akcje.
- Płynność – łatwość wejścia i wyjścia z inwestycji dzięki obrotowi na giełdzie.
- Przejrzystość cenowa – ceny ETF-ów są zwykle zbliżone do wartości rynkowej aktywów w portfelu (NAV), wycenianej w przybliżeniu co 15 sekund poprzez iNAV; większość ETF-ów codziennie ujawnia skład portfela.
- Koszty – zazwyczaj niższe opłaty niż w przypadku funduszy aktywnie zarządzanych; brak potrzeby aktywnego zarządzania obniża koszty dla inwestora.
- Replikacja indeksu – większość ETF-ów odwzorowuje zachowanie wybranego indeksu rynkowego (np. WIG20, S&P 500), co pozwala na pasywne inwestowanie.
- Niska bariera wejścia – możliwość zakupu już jednej jednostki ETF bez potrzeby posiadania dużego kapitału.
- Efektywność podatkowa – tzw. transakcje w naturze (in-kind transfers) pozwalają ograniczać podatek od zysków kapitałowych przy przenoszeniu koszyków aktywów do lub z portfela ETF.
- Dostęp do rynków – umożliwiają łatwą ekspozycję na trudno dostępne segmenty rynku, w tym rynki zagraniczne i niszowe.
Historia ETF
Pierwszy fundusz ETF (Exchange Traded Fund) pojawił się w 1993 roku w Stanach Zjednoczonych. Był to SPDR S&P 500 (ticker: SPY), którego zadaniem było wierne odwzorowywanie wyników indeksu S&P 500. Produkt szybko zyskał popularność, ponieważ umożliwiał prosty i tani sposób inwestowania w cały rynek akcji za pomocą jednego instrumentu.
Na początku ETF-y były wykorzystywane głównie przez instytucje finansowe, takie jak fundusze hedgingowe czy banki inwestycyjne, które stosowały je m.in. do zabezpieczania portfeli oraz strategii arbitrażowych. Z czasem ich zalety – niskie koszty, przejrzystość i łatwość handlu – zaczęły przyciągać także inwestorów indywidualnych.
Dziś rynek ETF-ów jest jednym z najszybciej rozwijających się segmentów branży inwestycyjnej. Na całym świecie notowanych jest ponad 7 000 różnych ETF-ów, obejmujących nie tylko indeksy akcji, ale także konkretne sektory gospodarki, surowce, waluty, obligacje oraz strategie tematyczne – takie jak inwestowanie w spółki technologiczne, odnawialne źródła energii czy sztuczną inteligencję.
Jak działają ETF-y?
Pasywnie zarządzany – naśladuje określony indeks, np. WIG20, S&P 500, NASDAQ.
ETF-y mogą inwestować w różne klasy aktywów:
- Akcje
- Obligacje
- Surowce (np. złoto, ropa)
- Instrumenty pochodne
- Kombinacje powyższych
Aktywnie zarządzany – zarządzający wybiera skład portfela w celu osiągnięcia określonego celu inwestycyjnego.
ETF vs Fundusze inwestycyjne otwarte
| Cecha | ETF | Fundusz Inwestycyjny |
| Handel | Na giełdzie | Raz dziennie po NAV |
| Cena | Zmienna w ciągu dnia | Stała (raz dziennie) |
| Koszty | Niższe (pasywne) | Zwykle wyższe |
| Transparentność | Codzienna publikacja składu | Kwartalna lub rzadsza |
| Płynność | Wysoka | Niska |
| Styl zarządzania | Głównie pasywny | Często aktywny |
Transakcja funduszu inwestycyjnego otwartego
- Inwestor przekazuje gotówkę do towarzystwa funduszy inwestycyjnych.
- Zarządzający portfelem kupuje papiery wartościowe, aby dostarczyć inwestorowi udziały w funduszu.
- Umorzenie udziałów przez inwestora może zmusić zarządzającego do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzyskania gotówki, co powoduje realizację zysków kapitałowych przez inwestora.
- Zakupy i sprzedaże możliwe są tylko po cenie ustalonej na koniec dnia.
Transakcja ETF
- Inwestor składa zlecenie kupna, które trafia na giełdę i jest kojarzone ze sprzedawcą.
- Na inwestorów nie wpływają zakupy i umorzenia dokonywane przez innych posiadaczy udziałów.
- Inwestorzy mają większą kontrolę nad swoją sytuacją podatkową.
- Możliwość kupna i sprzedaży w ciągu dnia po bieżących cenach rynkowych.
Fundusz notowany na giełdzie (ETF) vs. Fundusz indeksowy (Index Mutual Fund)
| Kategoria | ETF-y (ETFs) | Fundusz indeksowy (Index Mutual Fund) |
| Elastyczność inwestora (Investor Flexibility) | Handel, wycena i śledzenie cen w ciągu dnia (Intraday trading, pricing, and tracking) | Handel wyłącznie po wartości aktywów netto na koniec dnia (Trade only at end-of-day NAV) |
| Koszty (Expenses) | Niższe koszty (Lower Expenses) – Opłaty doradcze/koszt transakcji (podejście pasywne) (Advisory fees/transaction cost – passive management approach) – Opłata za obsługę akcjonariuszy zlecana brokerom (Shareholder servicing fee outsourced to brokers) | Akcjonariusze ponoszą koszty transakcyjne (Shareholders share in transaction costs) |
| Efektywność podatkowa (Tax Efficiency) | Umorzenia w naturze zwiększają efektywność podatkową (In-kind redemptions create greater tax efficiency) | Umorzenia netto powodują powstanie zdarzenia podatkowego z tytułu zysków kapitałowych dla istniejących akcjonariuszy (Net redemptions expose capital gains taxable event for existing shareholders) |
| Podaż udziałów (Share Supply) | Ciągła emisja udziałów zmniejsza ryzyko utrzymywania się dużych premii lub dyskont od wartości aktywów netto (Continuous offering of shares decreases likelihood of sustained premiums or discounts from NAV). Duży popyt nie podnosi ceny udziałów, prowadzi jedynie do emisji nowych jednostek (High demand does not increase share price, it just leads more Creation Units) | Stała liczba udziałów może powodować duże premie lub dyskonta względem wartości aktywów netto (Fixed amount of shares may create large premiums or discounts from NAV) |
| Wyniki (Performance) | Reinvestowanie zmniejsza efekt utraty płynności gotówki (Reinvestment lessens cash drag). Próbowanie reprezentatywne (Representative sampling). Dochód z udostępniania papierów wartościowych (Income from lending securities). Niższe koszty i opłaty transakcyjne wspierają wyniki funduszu (Lower expenses and transaction costs aid in the fund performance) | Portfel statyczny (Static portfolio). Wyższe wskaźniki kosztów (Higher expense ratios) |
Rodzaje ETF
ETF Akcyjne
Inwestują w portfele akcji. Mogą odzwierciedlać szerokie indeksy (np. WIG20, S&P 500) lub sektory (np. technologie, zdrowie).
ETF Obligacyjne
Inwestują w obligacje skarbowe, korporacyjne, komunalne. Często wykorzystywane do dywersyfikacji i generowania stałego dochodu.
ETF Surowcowe
Dają ekspozycję na złoto, srebro, ropę, produkty rolne. Mogą być zabezpieczeniem przed inflacją.
ETF Sektorowe
Skupiają się na konkretnych branżach (np. energetyka, fintech, biotechnologia).
ETF Międzynarodowe
Inwestują poza krajem inwestora – w rynki rozwinięte i wschodzące.
ETF Inverse i Lewarowane
Przeznaczone dla zaawansowanych inwestorów. ETF-y typu Inverse zarabiają na spadkach, a lewarowane zwiększają ekspozycję (np. 2x, 3x wzrosty lub spadki indeksu).
ETF Tematyczne
Inwestują w trendy i megatemy: AI, ESG, elektromobilność, blockchain.
Rodzaje struktur ETF
Fundusze otwarte (Open-end funds)
Stanowią około 90% wszystkich ETF-ów. Nie mają stałej liczby udziałów – dzięki jednostkom kreacji (Creation Units) można emitować nowe udziały w ciągu dnia. Mogą być:
- Pasywnie zarządzane – wiernie odwzorowują wyniki indeksu.
- Aktywnie zarządzane – stosują strategie mające na celu przewyższenie wyników indeksu.
Powiernicze fundusze inwestycyjne (Unit Investment Trusts – UITs)
Pasywnie zarządzane, replikujące wskazany indeks. Oferują zdywersyfikowany portfel papierów wartościowych przy niskim progu wejścia. Zaprojektowane, by generować wzrost kapitału i/lub dochód z dywidend.
Fundusze powiernicze Grantora (Grantor Trusts)
Uznają inwestorów za bezpośrednich właścicieli aktywów bazowych, co skutkuje opodatkowaniem tak, jak przy bezpośrednim posiadaniu tych aktywów. Stosowane głównie do inwestowania w fizyczne surowce (np. złoto, srebro) lub waluty, bez wykorzystania instrumentów pochodnych.
Noty giełdowe (Exchange-Traded Notes – ETNs)
Instrumenty dłużne, które nie wypłacają kuponów, ale zobowiązują się do wypłaty zwrotu równego wartości śledzonego indeksu (pomniejszonej o koszty) w dniu zapadalności. Traktowane podatkowo jako umowy przedpłacone – opodatkowana jest różnica między ceną zakupu a ceną sprzedaży.
Publiczne spółki komandytowe (Master Limited Partnerships – MLPs)
Publicznie notowane spółki komandytowe, które unikają podwójnego opodatkowania dzięki strukturze podatkowej typowej dla spółek komandytowych. ETF-y oparte na MLPs inwestują głównie w zasoby naturalne, często poprzez kontrakty futures dające ekspozycję na towary trudne do przechowywania (np. gaz, ropa).
Rynki dla transakcji ETF
Rynek pierwotny – tworzenie ETF-ów
Na tym rynku powstają nowe udziały ETF. Proces opiera się na pliku składu portfela (PCF – Portfolio Composition File), na podstawie którego fundusz emituje Creation Units (CU) – ustalone pakiety udziałów przeznaczone do tworzenia i umarzania. Transakcje odbywają się w formie wymiany w naturze (in-kind), co zapewnia ETF-om wrodzoną efektywność podatkową.
Rynek wtórny – handel ETF-ami
Na rynku wtórnym inwestorzy kupują i sprzedają udziały ETF na giełdzie. Autoryzowani uczestnicy (AP – Authorized Participants) pełnią rolę animatorów rynku, zapewniając płynność obrotu. Proces wygląda następująco:
- Inwestor składa zlecenie kupna.
- Zlecenie trafia na giełdę.
- System kojarzy kupującego ze sprzedającym, a transakcja jest realizowana w czasie rzeczywistym.
Docelowe segmenty rynku
Inwestorzy instytucjonalni – rosnące zainteresowanie również wśród inwestorów detalicznych.
Aktywni zarządzający – wykorzystują ETF-y do uzyskania szerokiej ekspozycji na rynek lub sektor oraz do lokowania gotówki w akcje.
Amerykańskie fundusze hedgingowe – obecnie największa pojedyncza grupa użytkowników ETF-ów.
Europejskie banki prywatne – przyciągane niskimi kosztami; regulacje UCITS III sprzyjają korzystaniu.
Duże firmy zarządzające funduszami inwestycyjnymi – coraz częściej włączają ETF-y do swojej oferty.
Efektywność podatkowa ETF
- ETF-y oferują większą efektywność podatkową niż tradycyjne fundusze inwestycyjne.
- Umorzenia inicjowane przez autoryzowanych uczestników (AP) realizowane są w formie transakcji in-kind, co eliminuje powstawanie zrealizowanych zysków kapitałowych.
Mechanizm działania
- Przy umorzeniu AP otrzymuje pakiety papierów o najniższej cenie nabycia (cost-basis).
- W portfelu pozostają pakiety o wyższej cenie nabycia.
- W razie późniejszej sprzedaży zysk kapitałowy jest minimalny (wyższa cena nabycia obniża podstawę opodatkowania)
Kluczowi gracze
Doradca (Advisor)
- Zarządza funduszem, zapewniając zgodność jego składu z odpowiednim indeksem.
- Kompletuje akcje składowe w koszyku depozytowym.
Licencjodawca indeksu ETF (ETF Index Licensor)
- Opracowuje i oblicza oficjalne dane indeksu.
- Codziennie przekazuje wagi indeksu oraz informacje zarządcze doradcom i menedżerom.
Upoważniony uczestnik (Authorized Participant – AP)
- Składa zlecenia tworzenia i umorzenia jednostek ETF przy użyciu PCF (Portfolio Composition File).
- Pełni rolę animatora rynku lub specjalisty, ustalając ceny, zapewniając płynność akcji ETF oraz utrzymując sprawny i uporządkowany rynek wtórny.
Giełdy (Exchanges)
- Wprowadzają akcje ETF do obrotu dla inwestorów detalicznych.
- Rejestrują ceny i wolumen transakcji.
- Pełnią rolę scentralizowanego miejsca handlu akcjami ETF.
Agent iNAV (iNAV Agent)
- Ułatwia i oblicza wartość iNAV wykorzystywaną w IOPV (Intraday Optimized Portfolio Value).
- Może to być:
- Giełda (np. NYSE, EURONEXT).
- Dostawca danych lub agent wyceny (np. Telekurs).
Dystrybutor / Przyjmujący zlecenia (Distributor / Order Taker)
- Przetwarza zlecenia tworzenia i umorzenia jednostek ETF.
- Zapewnia prawidłową formę zleceń.
- Przekazuje zlecenia agentowi transferowemu w celu ewidencji i przetwarzania.
Agencja transferowa (Transfer Agency):
- Rejestruje i śledzi zlecenia tworzenia i umorzenia.
- Monitoruje liczbę akcji w obrocie.
- Przekazuje zlecenia tworzenia do NSCC w celu rozbicia ich na akcje składowe.
- Realizuje proces DWAC (Deposit/Withdrawal At Custodian).
Księgowość funduszu (Fund Accounting):
- Wycena papierów wartościowych w PCF i obliczanie NAV funduszu.
- Codzienne ustalanie wartości koszyka tworzenia.
- Obliczanie gotówkowego elementu wyrównawczego.
Depozytariusz (Custodian):
- Przechowuje i utrzymuje aktywa funduszu.
- Zarządza rozliczeniem wszystkich składników zamówienia ETF.
- Sporządza PCF i przekazuje go do NSCC.
DTCC (Depository Trust & Clearing Corporation)
- Depozyt papierów wartościowych i izba rozliczeniowa.
- Rozlicza i dokonuje rozrachunku transakcji.
- Przechowuje papiery bazowe w różnych rachunkach ETF.
NSCC (National Securities Clearing Corporation)
- „Rozbija” zlecenia tworzenia jednostek na pozycje bazowe.
- Przekazuje pozycje bazowe do depozytariusza w celu rozliczenia transakcji.
- Dostarcza uczestnikom informacje PCF.
CNS (Continuous Net Settlement)
- System ciągłego rozliczania netto używany w krajowych tworzeniach i umorzeniach.
- Centralizuje kontrolę błędów i minimalizuje liczbę transferów papierów i gotówki.
- Eliminuje ryzyko kontrahenta.
- Zapewnia wypłatę dywidend i odsetek.
- Kompensuje pozycje do jednej pozycji netto (długiej lub krótkiej).
- Gwarantuje rozliczenie transakcji – w przypadku niewykonania transakcji papiery są pożyczane i zwracane po dostarczeniu przez AP.
etfexpert.pl 