Jak działają ETF-y

ETF to instrument finansowy, który działa w oparciu o dwa główne rynki: pierwotny i wtórny, oraz mechanizm tzw. kreacji i umorzenia jednostek ETF. Dzięki temu jego cena rynkowa pozostaje zbliżona do rzeczywistej wartości aktywów, które posiada w portfelu.

Działają one na zasadzie śledzenia wybranego indeksu lub grupy aktywów, zapewniając inwestorom możliwość inwestowania w szeroki zakres aktywów w jednej transakcji.

Kupno i sprzedaż ETF-ów odbywa się na giełdzie tak jak akcje, co daje dużą elastyczność i możliwość dynamicznej reakcji na zmiany rynkowe. Mamy tu mechanizm rynkowy ustalający cenę, odzwierciedlającą wartość portfela ETF, co czyni je przejrzystymi i efektywnymi narzędziami inwestycyjnymi.

Kreacja i umorzenie jednostek ETF

To fundamentalny mechanizm działania ETF, który pozwala na utrzymanie jego ceny rynkowej bardzo blisko jego wartości aktywów netto (NAV).

Kreacja (ang. Creation)

• AP przekazuje koszyk aktywów (lub gotówkę) do funduszu → otrzymuje nowe jednostki ETF → sprzedaje je na rynku wtórnym.

 Umorzenie (ang. Redemption)

• AP odkupuje jednostki ETF z rynku → oddaje je emitentowi → w zamian otrzymuje koszyk aktywów lub gotówkę.

Ten proces równoważy podaż i popyt oraz zapobiega nadmiernemu odchyleniu ceny ETF od wartości NAV.

Dlaczego to ważne?

Gdy cena ETF na giełdzie odbiega od jego NAV:

• Jeśli ETF jest droższy niż NAV, AP ma motywację do kreacji nowych jednostek i sprzedaży ich na rynku (arbitraż)
• Jeśli ETF jest tańszy niż NAV, AP może umorzyć jednostki i odebrać aktywa po wyższej wartości

Ten mechanizm eliminuje nieefektywności cenowe i zapewnia, że ETF-y są uczciwie wyceniane względem swoich składników.

Rynek wtórny – codzienny obrót ETF

Na rynku wtórnym inwestorzy detaliczni i instytucjonalni kupują i sprzedają jednostki ETF między sobą, tak jak zwykłe akcje – przez giełdę papierów wartościowych.

Charakterystyka rynku wtórnego:

• Transakcje odbywają się w czasie rzeczywistym, w godzinach sesji giełdowej.
• Cena ETF-u zależy od popytu i podaży – ale pozostaje blisko wartości aktywów netto dzięki mechanizmowi kreacji/umorzenia.
• Nie potrzeba kontaktu z emitentem ETF – wystarczy standardowe konto maklerskie.

 Dla większości inwestorów to właśnie rynek wtórny jest miejscem, gdzie nabywają i sprzedają ETF-y.

Upoważnieni uczestnicy
(Authorized Participants – AP)

Kim są AP?
Upoważnieni uczestnicy to podmioty autoryzowane przez fundusz ETF do przeprowadzania transakcji ze sponsorem funduszu.
Ich główne zadania obejmują:

• Realizację zleceń tworzenia (Creation) i umorzenia (Redemption) jednostek ETF.
• Działanie jako pośrednicy między emitentem ETF a rynkiem wtórnym.

Charakterystyka AP:

• Zazwyczaj są to duże instytucje finansowe, np. Bank of America, JPMorgan Chase, Goldman Sachs czy Morgan Stanley.
• Muszą posiadać:
  • Ważną, podpisaną umowę uczestnika z dystrybutorem funduszu.
  • Status uczestnika w systemie Continuous Net Settlement (CNS) Krajowej Korporacji Rozliczeniowej Papierów Wartościowych (NSCC) lub w DTCC.
• Składają zlecenia tworzenia lub umorzenia na podstawie wartości aktywów netto (NAV) obliczanej na koniec dnia.
• Przy zleceniach tworzenia AP dostarcza koszyk papierów wartościowych określonych przez fundusz oraz dodatkowy składnik gotówkowy.
• Cena jednostki ETF na giełdzie zależy od sił podaży i popytu – może być notowana z premią lub dyskontem względem NAV.

Rola upoważnionych uczestników:

1. Twórca rynku – zapewnianie płynności jednostek ETF:

• Jeśli istnieje popyt na dany ETF → AP składa zlecenie tworzenia w funduszu i sprzedaje jednostki na rynku wtórnym.
• Jeśli popyt jest niski lub go brak → AP składa zlecenie umorzenia u sponsora funduszu i kupuje aktywa wchodzące w skład jednostki kreacji.

2. Specjalista rynkowy – wyrównywanie ceny rynkowej i NAV:

• Jeśli cena rynkowa jednostki ETF jest wyższa lub niższa niż NAV → AP wykorzystuje różnicę w cenach (arbitraż), aby przywrócić zgodność ceny rynkowej z wartością aktywów netto.

Transakcje w naturze (In-Kind Transactions)

To wymiana aktywów między AP a funduszem ETF w formie koszyka papierów wartościowych, a nie gotówki.

Charakterystyka:

• Przeniesienie udziałów między podmiotami potwierdzane przy rozliczeniu transakcji.
• AP otrzymuje jednostki kreacji w zamian za koszyk aktywów, zamiast przekazywania gotówki.

Korzyści:

• Szybki i prosty sposób przeniesienia aktywów.
• Niższe koszty – brak potrzeby sprzedaży i kupna papierów na rynku.
• Brak podatku od zysków kapitałowych przy przenoszeniu aktywów (brak realizacji sprzedaży).

Kraje, w których in-kind transactions są niedozwolone:

• Zjednoczone Emiraty Arabskie, Argentyna, Bahrajn, Brazylia, Chile, Chiny, Kolumbia, Cypr, Egipt, Grecja, Indie, Jordania, Kuwejt, Maroko, Malezja, Oman, Peru, Pakistan, Polska, Katar, Rumunia, Rosja, Korea Południowa, Tajwan, Tajlandia, Wietnam.

Zabezpieczenia i poślizg cenowy (Slippage)

W przypadku nieudanych transakcji AP musi wnieść zabezpieczenie gotówkowe w wysokości 125% wartości transakcji (wyceniane codziennie według wartości rynkowej – marked-to-market daily).

Po rozliczeniu transakcji zabezpieczenie jest zwracane.

Obliczany jest także poślizg cenowy (slippage):

Może wystąpić różnica między kosztem szacowanym w dniu transakcji (Trade Date) a kosztem faktycznej realizacji.

Slippage określa zysk lub stratę funduszu ETF, gdy IM musi przeprowadzić transakcję na rynku w imieniu AP.

Jeśli transakcja powoduje stratę, sponsor funduszu ma prawo odzyskać tę kwotę.

Niestandardowy koszyk in-kind
(Custom In-Kind Basket)

Występuje, gdy AP zgadza się na realizację zlecenia umorzenia w formie in-kind w celu usunięcia określonego papieru wartościowego z portfela.

Może to zostać wykorzystane do uniknięcia zysku podlegającego opodatkowaniu, który musiałby być wypłacony akcjonariuszom.

Przykłady zdarzeń powodujących „przyjazne” umorzenie:

• Papier wartościowy z dużym, niezrealizowanym zyskiem.
•  Papier wartościowy wchodzący do koszyka lub opuszczający koszyk (tj. PCF) w wyniku rebalansowania.
•  Papier wartościowy objęty obowiązkową operacją korporacyjną (np. wydzielenie spółki – spin-off).

Arbitraż w ETF

Arbitraż to strategia wykorzystująca różnice cen tego samego aktywa na różnych rynkach:

• Zakup aktywa na jednym rynku.
• Jednoczesna sprzedaż tego samego aktywa na innym rynku.
• Może obejmować także krótką sprzedaż (short selling) i późniejszy odkup.

Cel: Wyrównanie różnic cenowych między rynkami.

Przykład arbitrażu w ETF

Założenia:

• 1 jednostka kreacji ETF XYZ S&P 500 = 25 000 udziałów.
• Cena rynkowa udziału = 115,65 USD → wartość rynkowa jednostki kreacji = 2 891 250 USD.
• Wartość rynkowa akcji bazowych wchodzących w skład jednostki = 2 866 250 USD.
• Fundusz jest notowany z premią (powinien kosztować 114,65 USD za udział).

Działania AP:

1. Sprzedaż krótka 25 000 udziałów ETF po 115,65 USD → wpływ 2 891 250 USD.
2. Zakup akcji składowych za 2 866 250 USD.
3. Złożenie zamówienia na jednostkę kreacji u sponsora funduszu.
4. Przekazanie koszyka papierów wartościowych sponsorowi.
5. Otrzymanie jednostki kreacji i dostarczenie udziałów kontrahentom.

Efekt:

• Zysk AP = 25 000 USD.
• Cena rynkowa ETF wraca do zgodności z wartością aktywów bazowych.

Składniki zlecenia ETF

Komponent ETF
Udziały ETF, które mają zostać dostarczone lub odebrane od/do Autoryzowanego Uczestnika (AP) podczas realizacji zlecenia tworzenia lub umorzenia jednostek ETF.

 Komponent koszyka
Pełna lista papierów wartościowych, które muszą zostać dostarczone lub odebrane, aby AP mógł utworzyć lub umorzyć jednostkę ETF.

 Komponent gotówkowy
Część gotówkowa obliczana jako różnica pomiędzy wartością aktywów netto jednostki tworzenia (Creation Unit NAV) a wartością rynkową papierów wartościowych wnoszonych jako depozyt.

Transakcje uczestników ETF

 Zlecenia tworzenia (Creation Orders)

• Jednostki kreacji (Creation Units) to pakiety nowych udziałów ETF, które po utworzeniu są sprzedawane na otwartym rynku.
• Uczestnik Autoryzowany (AP) składa zlecenie utworzenia na podstawie wartości aktywów netto (NAV) obliczonej na koniec poprzedniego dnia handlowego.
• W przeciwieństwie do akcji, które mają stałą liczbę udziałów, ETF-y mogą zwiększać lub zmniejszać podaż w zależności od popytu.
• AP dostarcza koszyk papierów wartościowych zgodny z określonym indeksem ustalonym przez zarządzającego portfelem – tzw. Plik Składu Portfela (PCF – Portfolio Composition File).
  • Większość uczestników rynku otrzymuje szczegóły PCF od NSCC każdego wieczoru.
• AP przekazuje do banku powierniczego koszyk papierów wartościowych oraz gotówkę (składnik gotówkowy i opłaty transakcyjne).
• W zamian otrzymuje jednostkę kreacji udziałów funduszu (Creation Unit of Fund Shares).
• Nowo utworzone udziały są notowane i obracane na rynku wtórnym jak zwykłe akcje.

 Uwaga – zlecenia w trybie zwolnienia z przepisów (Exemptive Relief Orders):

ETF-y mogą być sprzedawane na rynku wtórnym bez prospektu emisyjnego.

Zlecenia odkupu (Redemption Orders)

• Proces odkupu przebiega w odwrotnym kierunku do procesu tworzenia.
• Uczestnik Autoryzowany (AP) składa zlecenie odkupu w funduszu ETF, a następnie nabywa na rynku wtórnym liczbę udziałów ETF odpowiadającą jednej jednostce kreacji.
• Wartość aktywów netto (NAV) obliczana jest na koniec dnia.
• AP przekazuje udziały ETF depozytariuszowi i w zamian otrzymuje:
  • Koszyk papierów wartościowych określony przez zarządzającego portfelem.
  • Dodatkowy komponent gotówkowy, pomniejszony o opłaty transakcyjne potrącone przez depozytariusza.
• W przypadku funduszy stosujących strukturę wielokoszykową (multi-basket) koszyk aktywów użyty do utworzenia jednostek może różnić się od tego, który jest wymagany do ich odkupu.

ETF jako aktywo

Z punktu widzenia inwestora końcowego, ETF to jedna pozycja w portfelu, którą można kupić lub sprzedać jak akcję.

Pomimo swojej prostoty dla inwestora, ETF jako aktywo wymaga obsługi szeregu procesów technicznych i księgowych:

• Rejestracja i rozliczenie transakcji – każda operacja kupna/sprzedaży ETF musi zostać zaksięgowana, dopasowana (matching) i rozliczona (clearing & settlement).
• Prowadzenie ewidencji jednostek – brokerzy i depozyty muszą przechowywać informacje o liczbie jednostek oraz uprawnieniach inwestora (np. do dywidend).
• Obsługa zdarzeń rynkowych – w tym przekształceń, podziałów jednostek, zmian kodów ISIN.

 Dla inwestora: ETF wygląda jak jedna linijka w portfelu. W rzeczywistości to produkt z wieloma warstwami operacyjnymi.

ETF jako konto (strukturą portfela)

Od strony emitenta lub zarządzającego funduszem, ETF to pełnoprawny portfel inwestycyjny, który musi być:

• zarządzany zgodnie z polityką indeksu odniesienia (np. dokładna replikacja indeksu S&P 500),
• monitorowany codziennie pod kątem składu i wag aktywów,
• zgodny z przepisami i wymogami sprawozdawczości.

Procesy wymagane do prowadzenia ETF jako „konta” to m.in.:

• Rebalansowanie portfela – dostosowywanie wag składników do zmian w indeksie
• Zarządzanie przepływami pieniężnymi – związanymi z dywidendami, wpływami i wypłatami
• Zgodność (compliance) – bieżące monitorowanie zgodności portfela z limitem inwestycyjnym i przepisami prawa

 Dla zarządzającego: ETF to dynamiczne środowisko wymagające automatyzacji i nadzoru.cyjnymi.

Dodatkowe procesy wspierające działanie ETF

1. Przetwarzanie transakcji

• Obsługa zleceń kupna i sprzedaży jednostek ETF
• Matching z kontrahentem (dealer, AP, broker)
• Rozliczenia na rynku pierwotnym i wtórnym
• Obsługa cyklu rozrachunkowego (zwykle T+2)

 Wysoka automatyzacja i integracja z systemami giełdowymi oraz depozytowymi

2. Zarządzanie cyklem życia (Lifecycle Management)

• Dywidendy: rejestrowanie, wypłaty, reinwestycje
• Zdarzenia korporacyjne: np. split jednostek, zmiana indeksu referencyjnego
• Rebalansowanie portfela: zmiana udziałów składników
• Zamknięcie ETF: procedura likwidacji funduszu lub jego fuzji z innym

 To obszar wymagający pełnej zgodności z harmonogramami giełdowymi i inwestorskimi.

3. Wycena i raportowanie

• Codzienna wycena NAV (Net Asset Value) – wartość aktywów netto na jednostkę
• Obliczanie ceny rynkowej ETF – na podstawie danych z rynku
• Publikacja składów portfela (PCF) – codzienny skład indeksu
• Sprawozdawczość: raporty dzienne, miesięczne i roczne dla inwestorów oraz regulatorów

 Wysoka przejrzystość i wiarygodność danych to fundament zaufania do ETF.

ETF – „Dzień z życia”

Przebieg transakcji

 Data transakcji – 1

• Administrator Funduszu otrzymuje modelowy plik Portfolio Listing File (PLF) od dostawcy ETF.
• Administrator Funduszu wycenia modelowy portfel i dostosowuje go do zdarzeń korporacyjnych przypadających na następny dzień roboczy.
• Zespół księgowy oblicza wartość aktywów netto (NAV) i przekazuje ją do platformy ETF.
• Platforma ETF generuje koszyk handlowy/PCF na następny dzień.
• Platforma ETF przekazuje plik PCF do dostawcy ETF za pośrednictwem FTP lub strony internetowej, NSCC i/lub dostawcy danych.
• Platforma ETF przekazuje PCF agentowi iNAV.

 Data transakcji

• Uczestnik upoważniony (AP) pobiera koszyk handlowy/PCF z NSCC, od dostawcy danych lub ze strony internetowej dostawcy ETF.
• AP składa zlecenie do agenta transferowego (TA).
• TA przekazuje zlecenie na platformę ETF po zatwierdzeniu przez klienta/dystrybutora.
• Platforma ETF przetwarza zlecenie, generuje transakcje koszykowe/potwierdzające pliki transakcji dla transakcji typu In-Kind.
• Platforma ETF przekazuje koszyk/potwierdzające pliki transakcji do dostawcy ETF, NSCC i/lub dostawcy danych oraz/lub uczestnika upoważnionego – „The Burst”.
• Zarządzający inwestycjami przesyła do Administratora Funduszu wszelkie transakcje rebalansujące.
• Transakcje koszykowe i rebalansujące są przetwarzane w systemie księgowym i powierniczym Administratora Funduszu.
• Administrator Funduszu oblicza NAV, generuje dane o posiadanych aktywach i przesyła je do dostawcy ETF.

 Data transakcji + 1

• Cała aktywność ETF z dnia transakcji jest księgowana w systemach księgowych i powierniczych:
  • Jednostki/udziały tworzenia (Creation Units/Shares).
  • Bursted Trades (zrealizowane transakcje po rozbiciu koszyka).

 Data rozliczenia

• Agent transferowy deponuje udziały ETF na rachunku funduszu w miejscu rozliczenia przed datą rozliczenia.
• Uczestnik upoważniony (AP) dostarcza koszyk i komponent gotówkowy do Administratora Funduszu w przypadku transakcji In-Kind.
• Administrator Funduszu dostarcza udziały ETF uczestnikowi upoważnionemu po rozliczeniu papierów wartościowych.
• W przypadku nieudanych transakcji zostaje zdeponowane zabezpieczenie.

Wskaźnikowa Wartość Optymalizowanego Portfela (IOPV)

Wartość publikowana w ciągu dnia przez giełdę dla każdego ETF.

Ma na celu przybliżenie wartości ETF w ciągu dnia.

Obliczana co 15 sekund.

Opiera się na ostatnich cenach sprzedaży lub aktualnych ofertach kupna/sprzedaży papierów wartościowych w portfelu.

Uwzględnia prognozowany komponent gotówkowy w obliczeniach.